Rusya'nın DTÖ Üyelik Görüşmelerinde Tarım Sıkıntısı

Rusya dünyanın Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) üyesi olmayan tek büyük ekonomisi. Bu nedenle de dünyada ticari savunma araçlarına en çok maruz kalan ülkeler arasında. Ruslar uzun bir zamandır DTÖ üyesi olmak için çaba gösteriyor. Rusya Federasyonu'nun Katılımına dair Çalışma Grubu ta Haziran 1993'te, yani 15 yıl önce, daha DTÖ resmen ortada yokken oluşturulmuş. Çalışma Grubu'nun son rapor taslağı ekim 2004'te yayınlanmış. 2005'ten beri çoktaraflı düzeyde pek gelişme yok, ama 2006'da Amerika Birleşik Devletleri ile ikili anlaşmaya varılmış durumda (Avrupa Birliği de yıl sonuna kadar benzer bir anlaşmaya imza atabileceğini düşünüyor.).

Rusya'nın DTÖ'ye katılımı iki açıdan zorlu bir süreç. Birincisi Rusya tam bir piyasa ekonomisi değil, bu nedenle yapması gereken birçok yasal ve idari değişiklik bulunuyor. Ayrıca Rus temsilciler Sağlık ve Bitki Sağlığı ile Ticarette Teknik Engeller Anlaşmaları'na uyumda esneklik istiyor, diğer konularda da elini çabuk tutmuyor. Fikri ve sınai mülkiyet hakları da önemli bir konu. Ancak Çin örneğin bunların mutlak bir sorun olmadığını ortaya koyuyor. O halde ikinci nedene geçmek lazım. Yani mevcut DTÖ üyelerinin üyelik müzakerelerini yaşadıkları ticari ihtilafları çözümlemek veya yeni tavizler koparmak için bir fırsat olarak görmelerine.

16-20 Haziran tarihlerinde Rusya ile diğer DTÖ üyeleri Cenevre'de bir arada. Üyeliğe ilişkin teknik ayrıntılar müzakere ediliyor. Ancak görüşmeler Gürcistan'ın veto kartını çıkartmasıyla (http://antidamping.blogspot.com/2008/06/grcistan-rusyann-dt-yeliini-engelliyor.html) en başından sıkıntıya girmiş durumda.

Görüşmelerde sürtüşmeye neden olan bir diğer konu ise tarım sübvansiyonları. Rusya yılda iki milyar Dolar kadar destek veriyor tarım sektörüne. Ancak tarımsal sübvansiyonları Tarım Anlaşması ve Sübvansiyonlar ve Telafi Edici Önlemler Anlaşması kapsamında disipline tabi tutan DTÖ'den talebi kendisine yılda dokuz milyar Dolara kadar destekleme yapılmasına izin verilmesi. Nitekim Ruslar 2008-2012 dönemini kapsayan beş yıllık tarım programı kapsamında tarımsal üretimi % 23 arttırmayı, bu amaçla toplam 22 milyar dolarlık destekleme yapmayı planlıyor (http://www.terradaily.com/reports/Russia_Seeks_Nine_Billion_Dollars_WTO_Farm_Subsidies_999.html). Buna karşılık DTÖ üyesi olan önemli tarım ihracatçısı ülkeler Rusya'nın sübvansiyonların üç-dört milyar Doların üstüne çıkmasına yanaşmıyor.

Cenevre'deki görüşmeler sırasında bu konuda gündeme gelince Devlet Duması Başkan Yardımcısı Alexander Babakov Moskova'dan yetişip ülkesinin tarımsal sübvansiyonları kesmek yerine bütçesinin en azından % 10'unu tarıma ayırması gerektiğini söylemiş (http://www.rbcnews.com/free/20080618163502.shtml).

Anlaşılan Rusya'nın DTÖ üyeliği henüz ufukta gözükmüyor.

DTÖ'den ABD Pamuk Sübvansiyonları İhtilafında Temyiz

Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) Temyiz Organı, Brezilya'nın şikayet eden taraf olduğu DS267 sayılı "Birleşik Devletler - Yayla Pamukları" ihtilafında karara vardı. Temyiz Organı 2 Haziran 2008 tarihli raporunda konuyla ilgili panel raporunu büyük ölçüde yerinde buldu. Amerika Birleşik Devletleri'nin (ABD) Sübvansiyonlar ve Telafi Edici Önlemler Anlaşması ve Tarım Anlaşması kapsamındaki yükümlülüklerine aykırı davranmaya devam ettiği sonucuna varan Temyiz Organı, İhtilafların Halli Organı'ndan ABD'nin ihtilaf konusu önlemi yükümlülüklerine uygun hale getirmesini talep etmesini uygun gördü. Bu vaka bir Madde 21.5 ihtilafı. Yani bir tarafın İhtilafların Halli Organı'nın kararlarına uyup uymadığı hususunda taraflar arasında çıkan anlaşmalıklara ilişkin.

Orijinal ihtilaf Brezilya'nın 27 Eylül 2002'de ABD'den istişarelerde bulunmayı talep etmesiyle başlamıştı. 8 Eylül 2004'te Panel, 3 Mart 2005'te Temyiz Organı raporu açıklanmıştı. Böylelikle ABD'nin Sübvansiyonlar ve Telafi Edici Önlemler Anlaşması'na göre yasak olan sübvansiyonlar verdiği ve ayrıca Anlaşma'nın hiçbir tarafın sübvansiyonlar aracılığıyla diğerlerinin menfaatlerine aykırı hareket edemeyeceğine yönelik hükümlerini ihlal ettiği, Tarım Anlaşması'nın ise ihracat sübvansiyonlarına ve bu sübvansiyonun tarafların yükümlülükleri etkisiz kılacak şekilde kullanılamayacağına ilişkin maddelerine aykırı davrandığı karara bağlanmıştı. Sorun özellikle ABD'nin Tarım Anlaşması'nın tarımsal sübvansiyonları ihtilafların hallinden muaf tutan "Barış Şartı" kapsamına girmeyen tarımsal ihracat kredisi garantileri ve yerel desteklerden kaynaklanmaktaydı. Raporların İhtilafların Halli Organı tarafından kabul edilmesiyle birlikte ABD bu sübvansiyonları DTÖ kurallarına uyumlu hale getirme yükümlülüğüyle karşı karşıya kalmıştı.

Ancak Brezilya ABD'nin bu yükümlülüğü yerine getirdiğine ikna olmayarak Madde 21.5'e başvurdu. Konuyla ilgili Panel raporu 18 Aralık 2007'de yayınlandı ve ABD tarafından temyize götürüldü. Ancak yukarıda belirtildiği gibi 2 Haziran'da açıklanan Temyiz Organı raporu da ABD'nin aleyhine: Birleşik Devletler'in hiçbir yükümlülüğünü tam olarak yerine getirmediği değerlendiriliyor.

Birçok ülkenin üçüncü taraf olarak katıldığı ihtilafda böylelikle son dönemece girilmiş oldu. İhtilafların Halli Organı'nın Panel ve Temyiz Organı raporlarını kabul etmesiyle ABD tarımsal sübvansiyonlar açısından sıkıntıya düşmüş olacak. Ancak ABD'li pamuk üreticilerinin güçlü bir lobi olması Washington, D.C.'nin bu karara uymasını güçleştirecek. Dolayısıyla karşı önlemler ufukta gözüküyor. Velhasıl Brezilya'nın ABD'yi gerçekten yola getirecek karşı önlemler bulunması da zor.