Ticari Savunma Araçları'nda Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) ihtilafların halli mekanizması çerçevesinde yaşanan gelişmelere sık sık değiniyoruz. Zaten dünya ticareti konularıyla panel ve Temyiz Organı kararlarını takip etmeden ilgilenmek mümkün değil. Ancak DTÖ dünyadaki tek ihtilafların halli mekanizmasına sahip değil. İkili ve çoktaraflı birçok diğer anlaşma da ihtilafların halline ilişkin düzenlemeler içeriyor. Nitekim günlüğümüzde Amerika Birleşik Devletleri'nin (ABD) Kanada menşeli belirli filmaşinlere karşı uygulamakta olduğu anti-damping önlemine ilişkin olarak NAFTA ihtilafların halli mekanizmasına iki defa değinmiş bulunuyoruz (http://antidamping.blogspot.com/2008/05/abdden-filmain-nleminde-nafta.html, http://antidamping.blogspot.com/2008/06/kanada-filmainde-abdyi-nafta-paneline.html), ikinci değinmemiz bir önceki gönderi.
Fırsat bu fırsat NAFTA ihtilafların halli mekanizmasına kısaca göz atalım diye düşündüm. NAFTA İngilizce North American Free Trade Agreement'ın kısaltması, yani Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlaşması'nın. Bu anlaşma üç ayrı dilde akdedildiğinden Fransızca ALENA veya İspanyolca TCLAN diye de kısaltılabilir. Ancak ABD'nin uluslararası ilişkilerdeki konumunu bir yana bıraksak bile İngilizce günümüzün ticari, bilimsel ve kültürel açıdan hegemon dili olduğundan NAFTA kısaltması uluslararası düzlemde yaygın kabul görmüş durumda.
1 Ocak 1994'te yürürlüğe giren ve Kanada-Birleşik Devletler Serbest Ticaret Anlaşması'nın yerini alan NAFTA ile ABD, Kanada ve Meksika arasında bir serbest ticaret alanı oluşturulmuş durumda. Serbest ticaret alanlarında taraf ülkeler kendi aralarında gümrük vergileri ve eşdeğer önlemleri bertaraf ediyor, ancak üçüncü ülkelere karşı kendi gümrük tarifelerini uygulamaya devam ediyor (Gümrük birliklerinde ise ortak bir gümrük tarifesi belirleniyor.). Kuzey Amerika Serbest Ticaret Alanı 2007 yılı rakamlarıyla nominal olarak dünyanın ikinci, satın alma gücü paritesine göre birinci büyüklükteki ticari bloğu.
NAFTA son derece ayrıntılı bir anlaşma. Burada sadece ihtilafların halli kısmına bakacağız. Anlaşma'nın idari ve kurumsal düzenlemelere ilişkin yedinci kısmı altında ihtilafların halline ilişkin iki bölüm var. Kanada-Birleşik Devletler Serbest Ticaret Anlaşması'nın aynı numaralı bölümünün eşdeğeri olan Bölüm 19 anti-damping ve telafi edici önlemler konularında gözden geçirme ve ihtilafların halline ilişkin. Bölüm 20 ise diğer hükümetlerarası meselelere.
NAFTA Bölüm 19 bir şirketin karşı karşıya kaldığı dampinge karşı veya telafi edici önlemleri mahkemeye götürmektense ikiluluslu (çiftuluslu) bir panele başvurmasına imkan tanıyor. Dikkat edilecek olursa bu bir uluslararası ihtilafların hallinden ziyade alternatif ihtilaf halli mekanizması; ABD, Kanada veya Meksika mahkemeleri yerine bir tahkim organına gidilmesini, böylelikle sorunların daha hızlı çözülmesini sağlıyor. Ayrıca süreç tam olarak hükümetlerarası değil. Zira başvuruyu özel kişiler gerçekleştiriyor. İkiluluslu paneller ihtilafın tarafı olan ülkelerin atadığı beş üyeden oluşuyor. NAFTA ticari savunma araçlarına ilişkin olarak esasa yönelik hükümler içermediğinden bu panellerin görevi bir hükümetin aldığı kararları yine o hükümetin ulusal mevzuatına göre incelemek. İkiluluslu paneller bu bağlamda kararların esaslı bulgulara dayanıp dayanmadığına bakıyor. Panel kararları NAFTA olağanüstü temyiz komitesinde temyize götürülebiliyor. Ancak bu komite sadece ciddi bir muhakeme hatası varsa kararları iptal ediyor.
Bölüm 20'nin amacı ise tarafların NAFTA'nın tefsir edilmesi ve uygulanmasına ilişkin ihtilaflarını çözüme kavuşturmak. Yani bu hükümetlerarası bir süreç. Nitekim tarafların ihtilafları ister DTÖ'ye götürme isterse de NAFTA çerçevesinde çözümlemeyi tercih etme haklı saklı. Ancak öncelikle NAFTA kapsamında istişarelerde bulunulması gerekiyor. Sürecin NAFTA'da devam ettirilmesi durumunda bir Tahkim Paneli kuruluyor.
Bölüm 20 önemli kurumsal hükümlere de yer veriyor. Buna göre taraflar öncelikle bakanlar veya temsilcileri düzeyinde işleyecek bir Serbest Ticaret Komisyonu kurmakla yükümlü. Anlaşma'nın genel işleyişini takip edecek ve DTÖ'nün İhtilafların Halli Organı gibi sorunları çözümleyecek olan bu Komisyon ise NAFTA Sekreterliği'ni kuruyor. NAFTA Sekreterliği - yine diğer çoktaraflı düzenlemelerden farklı olarak - üç ulusal birimden oluşuyor. Bu birimler Washington, D.C., Ottawa ve Mexico City'de yerleşik. NAFTA Sekreterliği ihtilafların halline ilişkin panel ve diğer komitelerin kurulması ve işleyişi ile Serbest Ticaret Komisyonu'na diğer meselelerde destek olmaktan sorumlu.
NAFTA ihtilafların halli mekanizması ABD, Kanada ve Meksika hükümetleri ile şirketleri tarafından sık sık kullanılıyor. Bu nedenle uluslararası ticaret açısından önemli bir mekanizma haline gelmiş durumda. Yapılan ampirik bir çalışma da ikiluluslu panellerin ulusal mahkemelere göre daha çok kararı iptal ettiğini gösteriyor (http://antidamping.blogspot.com/2008/05/journal-of-empirical-legal-studies.html). Ancak yine de DTÖ ihtilafların halli mekanizmasının yerini tutmaktan uzak. Özellikle anti-damping ve telafi edici önlemler konusunda. Bunun nedeni ise NAFTA'nın bu konularda esasa yönelik hükümler içermemesi. Dolayısıyla NAFTA panelleri DTÖ panellerinin aksine örneğin sıfırlama konusunda ABD'nin ipini çekemiyor. Nitekim bu konuda ABD aleyhine alınan son kararda şikayetçi ülke Meksika'ydı (http://antidamping.blogspot.com/2008/06/dt-sfrlama-ihtilafna-noktay-koydu.html).
Fırsat bu fırsat NAFTA ihtilafların halli mekanizmasına kısaca göz atalım diye düşündüm. NAFTA İngilizce North American Free Trade Agreement'ın kısaltması, yani Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlaşması'nın. Bu anlaşma üç ayrı dilde akdedildiğinden Fransızca ALENA veya İspanyolca TCLAN diye de kısaltılabilir. Ancak ABD'nin uluslararası ilişkilerdeki konumunu bir yana bıraksak bile İngilizce günümüzün ticari, bilimsel ve kültürel açıdan hegemon dili olduğundan NAFTA kısaltması uluslararası düzlemde yaygın kabul görmüş durumda.
1 Ocak 1994'te yürürlüğe giren ve Kanada-Birleşik Devletler Serbest Ticaret Anlaşması'nın yerini alan NAFTA ile ABD, Kanada ve Meksika arasında bir serbest ticaret alanı oluşturulmuş durumda. Serbest ticaret alanlarında taraf ülkeler kendi aralarında gümrük vergileri ve eşdeğer önlemleri bertaraf ediyor, ancak üçüncü ülkelere karşı kendi gümrük tarifelerini uygulamaya devam ediyor (Gümrük birliklerinde ise ortak bir gümrük tarifesi belirleniyor.). Kuzey Amerika Serbest Ticaret Alanı 2007 yılı rakamlarıyla nominal olarak dünyanın ikinci, satın alma gücü paritesine göre birinci büyüklükteki ticari bloğu.
NAFTA son derece ayrıntılı bir anlaşma. Burada sadece ihtilafların halli kısmına bakacağız. Anlaşma'nın idari ve kurumsal düzenlemelere ilişkin yedinci kısmı altında ihtilafların halline ilişkin iki bölüm var. Kanada-Birleşik Devletler Serbest Ticaret Anlaşması'nın aynı numaralı bölümünün eşdeğeri olan Bölüm 19 anti-damping ve telafi edici önlemler konularında gözden geçirme ve ihtilafların halline ilişkin. Bölüm 20 ise diğer hükümetlerarası meselelere.
NAFTA Bölüm 19 bir şirketin karşı karşıya kaldığı dampinge karşı veya telafi edici önlemleri mahkemeye götürmektense ikiluluslu (çiftuluslu) bir panele başvurmasına imkan tanıyor. Dikkat edilecek olursa bu bir uluslararası ihtilafların hallinden ziyade alternatif ihtilaf halli mekanizması; ABD, Kanada veya Meksika mahkemeleri yerine bir tahkim organına gidilmesini, böylelikle sorunların daha hızlı çözülmesini sağlıyor. Ayrıca süreç tam olarak hükümetlerarası değil. Zira başvuruyu özel kişiler gerçekleştiriyor. İkiluluslu paneller ihtilafın tarafı olan ülkelerin atadığı beş üyeden oluşuyor. NAFTA ticari savunma araçlarına ilişkin olarak esasa yönelik hükümler içermediğinden bu panellerin görevi bir hükümetin aldığı kararları yine o hükümetin ulusal mevzuatına göre incelemek. İkiluluslu paneller bu bağlamda kararların esaslı bulgulara dayanıp dayanmadığına bakıyor. Panel kararları NAFTA olağanüstü temyiz komitesinde temyize götürülebiliyor. Ancak bu komite sadece ciddi bir muhakeme hatası varsa kararları iptal ediyor.
Bölüm 20'nin amacı ise tarafların NAFTA'nın tefsir edilmesi ve uygulanmasına ilişkin ihtilaflarını çözüme kavuşturmak. Yani bu hükümetlerarası bir süreç. Nitekim tarafların ihtilafları ister DTÖ'ye götürme isterse de NAFTA çerçevesinde çözümlemeyi tercih etme haklı saklı. Ancak öncelikle NAFTA kapsamında istişarelerde bulunulması gerekiyor. Sürecin NAFTA'da devam ettirilmesi durumunda bir Tahkim Paneli kuruluyor.
Bölüm 20 önemli kurumsal hükümlere de yer veriyor. Buna göre taraflar öncelikle bakanlar veya temsilcileri düzeyinde işleyecek bir Serbest Ticaret Komisyonu kurmakla yükümlü. Anlaşma'nın genel işleyişini takip edecek ve DTÖ'nün İhtilafların Halli Organı gibi sorunları çözümleyecek olan bu Komisyon ise NAFTA Sekreterliği'ni kuruyor. NAFTA Sekreterliği - yine diğer çoktaraflı düzenlemelerden farklı olarak - üç ulusal birimden oluşuyor. Bu birimler Washington, D.C., Ottawa ve Mexico City'de yerleşik. NAFTA Sekreterliği ihtilafların halline ilişkin panel ve diğer komitelerin kurulması ve işleyişi ile Serbest Ticaret Komisyonu'na diğer meselelerde destek olmaktan sorumlu.
NAFTA ihtilafların halli mekanizması ABD, Kanada ve Meksika hükümetleri ile şirketleri tarafından sık sık kullanılıyor. Bu nedenle uluslararası ticaret açısından önemli bir mekanizma haline gelmiş durumda. Yapılan ampirik bir çalışma da ikiluluslu panellerin ulusal mahkemelere göre daha çok kararı iptal ettiğini gösteriyor (http://antidamping.blogspot.com/2008/05/journal-of-empirical-legal-studies.html). Ancak yine de DTÖ ihtilafların halli mekanizmasının yerini tutmaktan uzak. Özellikle anti-damping ve telafi edici önlemler konusunda. Bunun nedeni ise NAFTA'nın bu konularda esasa yönelik hükümler içermemesi. Dolayısıyla NAFTA panelleri DTÖ panellerinin aksine örneğin sıfırlama konusunda ABD'nin ipini çekemiyor. Nitekim bu konuda ABD aleyhine alınan son kararda şikayetçi ülke Meksika'ydı (http://antidamping.blogspot.com/2008/06/dt-sfrlama-ihtilafna-noktay-koydu.html).
